Przejdź do głównej treści

Podstawowe cechy reakcji ułożeniowych

Podstawowe cechy reakcji ułożeniowych

Wyzwalanie reakcji ułożeniowych łączy się z oddziaływaniem różnorodnych bodźców na stawy, torebki stawowe, ścięgna, układ przedsionkowy, receptory rozciągania mięśni itd. Związane z nimi impulsy aferentne mają w przeważającej mierze charakter proprioceptywny. Do tego dochodzą bodźce eksteroceptywne (dotyk) i intraceptywne (ruch naczyniowy, opłucna i śródpiersie), które pobudzają OUN w ramach wyzwalania reakcji ułożeniowych. Szybka zmiana pozycji przy wykonywaniu reakcji ułożeniowych wiąże się również z charakterystycznymi aferencjami za pośrednictwem dróg wzrokowych.

Wykonując starannie badanie reakcji ułożeniowych możemy liczyć na stały dopływ bodźców aferentnych z rozmaitych źródeł. Ich efektem jest charakterystyczna, powtarzalna odpowiedź OUN na złożony, ale przy całej swojej kompleksowości „znormalizowany bodziec”.

Każda reakcja ułożeniowa reprezentuje w tym znaczeniu charakterystyczną jednostkę aferencji, otwierającą dostęp do wzorca posturalnego i ruchowego, który w razie potrzeby – w rozumieniu konfrontacji jednostki ze światem zewnętrznym – jest udostępniany przez OUN.

W różnych reakcjach ułożeniowych jednostki aferencji są różne (na przykład próba trakcji i reakcja Landaua). Jednak w ramach typowej dla danej reakcji odpowiedzi globalnej obserwuje się wzorce częściowe tego samego rodzaju (np. ustawienie kończyn dolnych w próbie trakcji i w reakcji Landaua). Te charakterystyczne, wspólne dla wielu reakcji wzorce częściowe są efektem ośrodkowego procesu koordynacji nerwowej, będącego w ścisłym związku z wiekiem rozwojowym dziecka.

Typowymi wzorcami tego rodzaju są:

Wzorzec kończyn górnych przypominający odruch Moro

W okresie noworodkowym występuje w reakcji Collis, Peipera-Isberta, w reakcji Vojty do horyzontalnego ruchu rąk, znanego jako odruch Moro.

Collis faza 1      Peiper-Isbert faza 1      reakcja Vojty

Reakcja zawieszenia poziomego wg Collis, reakcja zawieszenia pionowego Peipera-Isberta i reakcja Vojty.

Po zakończeniu tej „holokinetycznej“ fazy rozwoju zachowanie kończyn górnych w reakcji Peipera-Isberta między 6. i 12. tygodniem życia jest zbieżne ze składnikiem tonicznym reakcji Moro w postaci obserwowanej w drugiej połowie pierwszego trymestru. W reakcji Vojty ten rodzaj reakcji pojawia się dopiero po ukończeniu 10 tygodni i utrzymuje się do 20. tygodnia. W reakcji zawieszenia poziomego wg Collis występuje jedynie między 7. i 8. tygodniem.

Synergia zgięciowa kończyn dolnych

W reakcji Landaua, reakcji zawieszenia pachowego i w przybliżeniu także w próbie trakcji ustawienie kończyn dolnych jest takie samo. Ustawienie zgięciowe nóg w reakcji zawieszenia pachowego i reakcji Landaua trwa przez cały pierwszy trymestr, natomiast w próbie trakcji zanika już w połowie pierwszego trymestru.

Reakcja Landaua faza 1      faza 1      faza 1

Reakcja Landaua. Reakcja zawieszenia pachowego i próba trakcji

Pojawia się aktywne zgięcie nóg w kierunku ciała. Ten wzorzec motoryczny i posturalny nazywamy synergią zgięciową nóg. W próbie trakcji występuje ona w połowie pierwszego trymestru, w próbie zawieszenia pachowego i reakcji Landaua na przełomie pierwszego i drugiego trymestru, w reakcji Vojty dopiero na przełomie 4. i 5. miesiąca. Również ustępowanie synergii zgięciowej nóg pojawia się we wszystkich wymienionych reakcjach, ale w różnym czasie.

Znaczenie reakcji ułożeniowych w diagnostyce rozwojowej

Reakcje ułożeniowe są złożonymi, przyjmowanymi odruchowo postawami i ruchami następującymi po gwałtownej zmianie pozycji, które prowadzą do tych postaw. Aby mogły znaleźć zastosowanie kliniczne

  • odpowiedzi motoryczne na zmianę pozycji ciała muszą być widoczne i regularne, to znaczy odtwarzalne.
  • odpowiedzi motoryczne muszą odzwierciedlać reaktywność ośrodkowego układu nerwowego w poszczególnych fazach rozwoju.
  • reakcje prawidłowe muszą dać się odróżnić od nieprawidłowych.

Takie podejście prezentował już Moro opracowując odruch nazwany jego nazwiskiem. Również Landau interpretował w podobny sposób istnienie faz rozwojowych w swojej reakcji ułożeniowej. Podzielamy wizję różnych faz rozwoju reakcji ułożeniowych z następujących powodów:

  • automatyczne sterowanie postawą ciała jest procesem aktywnym. Stanowi ono bardzo złożoną funkcję OUN, występującą już w okresie noworodkowym.
  • reakcje ułożeniowe jako ruchy czy też pozycje odruchowe posiadają wyraźną zawartość kinezjologiczną. Posługują się możliwą do zaobserwowania grą mięśniową.
  • na podstawie prawidłowych reakcji ułożeniowych można formułować wnioski dotyczące innych funkcji OUN.

Z wykonanych „zgodnie z regułami sztuki“ reakcji ułożeniowych można wysnuć przykładowo następujące wnioski:

1      2

3      4


5      6      7

Dziecko wykazujące odpowiednie do wieku reakcje posturalne na koniec drugiego trymestru, posiada następujące umiejętności (zob. ilustracja wyżej)

  • Dziecko potrafi chwytać radialnie. Warunkiem chwytu radialnego jest pronacja przedramienia, całkowite otwarcie dłoni i odwiedzenie kości śródręcza. To wszystko pokazuje nam reakcja zawieszenia poziomego wg Collis.
  • W leżeniu na brzuchu dziecko potrafi podeprzeć się na dłoniach. Opanowało symetryczny podpór na łokciach oraz podpór na jednym łokciu, co pozwala w leżeniu na brzuchu użyć wolnej ręki do chwytania.
  • W przyszłości dziecko – o ile będzie się dalej rozwijało bez zaburzeń – nie będzie miało isotnych zaburzeń stereognozji.
  • Zanikł odruch chwytny dłoni. Jest to warunek prawidłowej funkcji podporowej dłoni.
  • Dziecko potrafi się w sposób skoordynowany obrócić z pleców na brzuch. W tym celu musi posiadać zdolność segmentalnego sterowania odpowiednią funkcją podporową w obręczy barkowej i miednicy, a także funkcją podporową ciała w leżeniu na boku. Dziecko, które nie obraca się, a przewraca całym ciałem, nie potrafi podeprzeć się na boku. Tę funkcję widzimy w zakończonej II fazie reakcji Vojty.
  • Obecny jest odruch optyczno-twarzowy (odruchowe mrugnięcie w reakcji na bodziec optyczny). Jeśli nie, należy zbadać wzrok, aby wykluczyć ewentualne zaburzenie. Należy też wziąć pod uwagę możliwość zaburzeń rozwoju intelektualnego. Trzecia faza reakcji Peipera-Isberta określa nie tylko osiągnięty poziom dojrzałości ukończonego drugiego trymestru, lecz także zakłada obecność elementu wzrokowego w sterowaniu reaktywnością posturalną.
  • Jeśli osiągnięty poziom rozwoju dziecka jest zbieżny z jego wiekiem kalendarzowym, istotne zaburzenia rozwoju intelektualnego są wykluczone.
  • Jeśli stwierdza się normalny przebieg wymienionych reakcji, nie ma mowy o mózgowym porażeniu dziecięcym. Każdy bowiem rozwój w kierunku MPDz, nawet minimalny, już w pierwszych tygodniach życia manifestuje się zaburzeniami reaktywności posturalnej, co widać w nieprawidłowych lub dysharmonicznych reakcjach ułożeniowych. O reakcji dysharmonicznej mówimy wtedy, gdy w tym samym czasie zaobserwować można wzorce częściowe przynależne do różnego wieku rozwojowego (na przykład poziom wyprostu kończyn górnych jest niższy niż kończyn dolnych).
  • Jeśli osiągnięty stopień rozwoju posturalnego jest zbieżny z wiekiem kalendarzowym, można również wykluczyć ciężką wrodzoną chorobę hormonalną lub metaboliczną z konsekwencjami chorobowymi dla rozwoju umysłowego i/lub ruchowego.

Posturalny wiek rozwojowy ustala się przed otrzymaniem informacji o wieku kalendarzowym dziecka!

Jeśli występuje zgodność poziomu reaktywności posturalnego, stopnia rozwoju wyprostnego, ruchomości fazowej (spontanicznej) i wieku kalendarzowego, mamy do czynienia z prawidłowo rozwijającym się dzieckiem z prognozowanym prawidłowym dalszym rozwojem.

do góry