Odruchowa lokomocja – podstawy terapii metodą Vojty

Terapia metodą Vojty

Odruchowa lokomocja wg Vojty jest aktywowana w trzech pozycjach wyjściowych: leżeniu na brzuchu, na plecach i na boku. Do aktywacji wzorców motorycznych wykorzystuje się dziesięć – opisanych przez Vojtę – stref na tułowiu oraz kończynach górnych i dolnych. Połączenie różnych stref i naprzemienne oddziaływanie nacisku i trakcji powoduje uaktywnienie wzorców motorycznych odruchowego obrotu i odruchowego pełzania. Ważną rolę grają przy tym także odpowiednie ustawienia kątowe kończyn i tak zwane opory. Terapeuta oporuje częściowe ruchy, z których składa się dany wzorzec ruchowy. Na przykład podczas odruchowego pełzania terapeuta zatrzymuje ruch głowy. Dzięki temu mięśnie w okolicy „wyhamowanej” części ciała zwiększają swoje napięcie, nie skracając się jednocześnie (izometria). Powoduje to również wzmocnienie aktywności mięśni w bardziej odległych częściach ciała (brzuch, plecy, kończyny górne, kończyny dolne).

Dwa kompleksy koordynacyjne odruchowej lokomocji.

W praktycznym zastosowaniu odruchowej lokomocji zastosowanie znajdują dwa tak zwane kompleksy koordynacyjne:

• odruchowe pełzanie
• odruchowy obrót

Oba kompleksy zostały odkryte i zastosowane najpierw u dzieci i młodzieży z utrwalonymi zaburzeniami motorycznymi (np. spastyczną postacią porażenia). Prowadzono także obserwację ich reakcji. Dopiero potem, w toku obserwacji podczas wyzwalania u zdrowych niemowląt okazało się, że są to autonomiczne, wrodzone kompleksy ruchowe, które można stosować także w terapii niemowląt.

Jedna zasada – wiele wariantów

Sekwencje ruchowe odruchowej lokomocji można wywołać w każdej chwili. Podstawowe pozycje: leżenie na brzuchu, plecach i na boku mają około 30 różnych wariantów. Kombinacje i warianty stref wyzwalania, opór i minimalne zmiany kierunków nacisku i ustawienia kątowego kończyn w pozycji wyjściowej pozwalają dostosować terapię do indywidualnej sytuacji chorobowej pacjenta i wyznaczonego celu terapeutycznego.

1. Odruchowe pełzanie

Odruchowe pełzanie jest sekwencją ruchową zawierającą istotne części składowe lokomocji:

1. określone sterowanie postawą
2. wyprost wbrew sile ciążenia
3. celowe ruchy kroczące kończyn górnych i dolnych

Odruchowe pełzanie zawiera zatem podstawowe wzorce ludzkiej lokomocji. Pozycją podstawową jest leżenie na brzuchu, głowa obrócona na bok i oparta na podłożu.

Powyższa ilustracja pokazuje pozycję wyjściową odruchowego pełzania i jego strefy wyzwalania. Punkty te w połączeniu z ustawieniem kątowym kończyn i głowy inicjują motoryczną sekwencję procesu pełzania wraz z jego aktywnością mięśniową.

U noworodka odruchowe pełzanie można w pełnej postaci wyzwolić z jednej strefy, u starszych dzieci i dorosłych konieczna jest kombinacja większej ilości punktów.

Ruch odbywa się w przeważającej mierze w tzw. chodzie skrzyżnym, to znaczy jednocześnie porusza się prawa noga i lewa ręka lub odwrotnie. Jedna noga i ręka po przekątnej podpierają ciało i przenoszą tułów do przodu.

Poniżej przedstawiono sekwencję ruchów następującą w ramach odruchowego pełzania.

Przebieg odruchowego pełzania

W czasie terapii terapeuta przykłada odpowiedni opór wbrew inicjowanemu przez pacjenta ruchowi głowy. Powoduje to wzmocnienie aktywności mięśni całego ciała, tworząc warunki dla procesu wyprostu.

Odruchowe pełzanie – aktywacja w leżeniu na brzuchu

Celami odruchowego pełzania są w szczególności:

• aktywacja mięśniowych mechanizmów podporowo-wyprostnych, niezbędnych do podporu, chwytania, wstania i chodu oraz ruchów kroczących kończyn dolnych i górnych
• aktywacja mięśni oddechowych, mięśni brzucha i dna miednicy oraz zwieraczy pęcherza i jelita
• ruchów połykania (ważne z punktu widzenia procesu żucia)
• ruchów oczu

2. Odruchowy obrót

Odruchowy obrót rozpoczyna się leżeniem na plecach i przez leżenie na boku prowadzi do czworakowania. U zdrowego niemowlęcia część tej sekwencji ruchowej spontanicznie występuje około 6. miesiąca życia, pozostała część w wieku 8-9 miesięcy. Za pomocą terapii metodą Vojty odruchowy obrót można wywołać już u noworodka. W terapii poszczególne fazy odruchowego obrotu w leżeniu na plecach i na boku są wykorzystywane do:

I faza
I faza zaczyna się w leżeniu na plecach, kończyny górne i dolne są wyprostowane. Pod wpływem bodźca przyłożonego w przestrzeni międzyżebrowej (między siódmym i ósmym żebrem) poniżej sutka wyzwalany jest obrót na bok. Terapeuta hamuje obrót głowy przykładając opór.

I faza odruchowego obrotu: Aktywacja w leżeniu na plecach u niemowlęcia i dorosłego pacjenta

Istotne reakcje to:

• wyprost kręgosłupa
• zgięcie w stawach biodrowych, kolanowych i stawach stopy
• utrzymanie kończyn dolnych w tej pozycji wbrew sile ciążenia poza powierzchnią podporu pleców
• przygotowanie kończyn górnych do funkcji podporowej
• ruchy gałek ocznych w bok
• ruch połykania
• pogłębienie oddechu
• skoordynowana, zróżnicowana aktywacja mięśni brzucha

Odruchowy obrót: Aktywacja z leżenia na plecach
(kierunek obrotu głowy, opór na głowie, strefa piersiowa)

II faza
II faza odruchowego obrotu rozpoczyna się z leżenia na boku. Zawiera ona sekwencje ruchowe, obecne także w spontanicznym obrocie, raczkowaniu i chodzie bokiem. Kończyna górna dolnoleżąca i kończyna dolna dolnoleżąca podpierają ciało. Przemieszczają je wbrew sile ciążenia do góry i do przodu. Następuje przy tym dalsza aktywacja mięśni w kończynie górnej dolnoleżącej od barku do łokcia, a potem do dłoni i dochodzi do podporu na dłoni. Ruch kończy się czworakowaniem.

II faza odruchowego obrotu: Aktywacja w leżeniu na plecach u niemowlęcia i dorosłego pacjenta

Istotne reakcje:

• przeciwstawne ruchy zginania i prostowania kończyny górnej i dolnej górno- i dolnoleżącej ze wzmacnianiem funkcji podporowych na dolnoleżącym barku aż do dłoni i na dolnoleżącym biodrze aż do kończyny dolnej
• wyprost kręgosłupa w trakcie całego procesu obrotu
• utrzymanie głowy w leżeniu na boku wbrew sile ciążenia

Odruchowy obrót: Aktywacja w leżeniu na boku

Po zakończeniu sesji terapeutycznej program sekwencji pozostaje w mózgu pacjenta i może być dalej aktywny przez dłuższy lub krótszy czas. Jeśli więc terapia jest prowadzona kilka razy dziennie, u pacjenta nawet przez cały dzień utrzymuje się spontaniczna możliwość dostępu do zaktywowanych wzorców, powodując poprawę postawy, ruchów i percepcji.

Kompleksowe działanie

Zaprezentowane sekwencje ruchowe odruchowej lokomocji wg Vojty zawierają podstawowe wzorce ruchowe, używane przez człowieka w ramach prawidłowego indywidualnego rozwoju ruchowego do utrzymania postawy i wykonywania ruchów. Terapia powinna być indywidualnie dostosowana do każdego pacjenta, zależnie od jego głównego schorzenia i uwarunkowanych nim możliwości i ograniczeń. Dzięki tak szerokiemu spektrum działania terapia metodą Vojty przynosi korzyści pacjentom z rozmaitymi schorzeniami: porażeniem mózgowym, skoliozami, dysplazją, zwichnięciem stawów biodrowych. Nawet w przypadkach ciężkich zaburzeń motorycznych pochodzenia mózgowego terapia pozytywnie wpływa na możliwości wyprostne i komunikacyjne pacjenta. Działanie terapii metodą Vojty może u pacjenta objąć przede wszystkim następujące obszary:

Mięśnie szkieletowe:

• kręgosłup prostuje się segmentalnie, rotuje i zwiększa funkcjonalną ruchomość.
• poprawia się swoboda ruchów głowy.
• Stawy, przede wszystkim stawy biodrowe i barkowe, centrują się. Zmniejszają się wady postawy.
• stopy i dłonie w bardziej celowy i złożony sposób uczestniczą w wykonywaniu funkcji podporowych i chwytnych.

Obszar orofacjalny:

• łatwiejsze staje się ssanie, połykanie i ruchy żucia.
• oczy poruszają się w sposób bardziej celowy i niezależnie od ruchów głowy.
• głos staje się bardziej donośny i silniejszy.
• łatwiejszy staje się dostęp do mowy; mowa staje się bardziej zrozumiała.

Funkcje oddechowe:

• rozszerza się klatka piersiowa.
• oddech pogłębia się i stabilizuje.

Wegetatywny układ nerwowy:

• poprawia się ukrwienie skóry.
• reguluje się rytm snu i czuwania.
• pobudzona zostaje regulacyjna aktywność jelit i pęcherza moczowego.

Percepcja:

• poprawia się reakcja równowagi.
• poprawia się orientacja w przestrzeni.
• odczucia – zimny, ciepły, szpiczasty, tępy – stają się wyraźniejsze (dokładniejsze).
• poprawia się odczuwanie własnego ciała.
• poprawia się rozpoznawanie kształtów i struktur tylko na podstawie dotyku (stereognozja).
• czas koncentracji wydłuża się i uelastycznia.

Psychika:

• pacjent sprawia wrażenie bardziej spokojniejszego, zadowolonego i bardziej zrównoważonego emocjonalnie.

Realizacja: praca zespołowa

Dokładne poinstruowanie przez terapeutkę daje mamie poczucie pewności, niezbędne do prowadzenia terapii w domu

Aby terapia metodą Vojty była skuteczna, musi być z reguły prowadzona kilka razy dziennie (nawet cztery razy dziennie). Jedna sesja terapeutyczna trwa od 5 do 20 minut. Ponieważ codzienną terapię w domu prowadzą rodzice lub opiekunowie, to oni odgrywają w procesie terapeutycznym bardzo ważną rolę.

Prócz schorzenia głównego dla skuteczności terapii decydująca jest intensywność ćwiczeń, częstotliwość i dokładność. Skierowanie na terapię metodą Vojty wystawia lekarz. Terapeuta wspólnie z rodzicami lub samym pacjentem ustala cele terapeutyczne. Terapeuta powinien jak najszybciej wdrożyć rodziców do prowadzenia terapii, aby można ją było rozpocząć w domu z zachowaniem odpowiedniej intensywności. W trakcie terapii, która może trwać od kilku tygodni do nawet, w szczególnych przypadkach, kilku lat terapeuta powinien nieustannie wspierać rodziców. Program terapeutyczny, dawkowanie i ewentualne przerwy w terapii są systematycznie dostosowywane do aktualnej sytuacji pacjenta.

do góry