Skip to main content

Reakcje ułożeniowe

Reakcje ułożeniowe w kinezjologii rozwojowej

Znane od lat w badaniach neurologicznych niemowląt reakcje ułożeniowe to prowokowane odruchowe ułożenia i ruchy w reakcji na określoną zmianę pozycji ciała. Zmieniają się one w zależności od osiągniętego poziomu rozwoju, to znaczy przebiegają w różnych fazach. Fazy te stanowią obiektywne kamienie milowe rozwoju.

Ponieważ chodzi tu o złożone reakcje, zamiast odruchów ułożeniowych lepiej jest mówić o reakcjach ułożeniowych.

W toku prawidłowego rozwoju fazy reakcji ułożeniowych korespondują z osiągniętym poziomem rozwoju motoryki fazowej i ontogenezy lokomotorycznej. Należy to podkreślić, ponieważ reakcje ułożeniowe w badaniu neurologicznym dzieci pozwalają szybko uzyskać miarodajny obraz poziomu rozwoju dziecka.

Relacja wzorca reakcji ułożeniowych do idealnego rozwoju motorycznego dziecka na przykładzie próby trakcji.

Relacja wzorca reakcji ułożeniowych do idealnego rozwoju motorycznego dziecka na przykładzie próby trakcji.

W diagnostyce stosuje się siedem reakcji ułożeniowych, a ich ocena jest możliwa już u noworodka. Poniższa lista zawiera spis tych siedmiu reakcji, uporządkowanych w kolejności od najbardziej wymownej.

Reakcja Vojty

Wyzwalanie reakcji: uniesienie dziecka leżącego na brzuchu i szybkie przechylenie go z pozycji pionowej do poziomej.

I faza: 1. - 10. tydzień

Dla oceny klinicznej bardziej istotna jest ocena kończyn górnych.

Reakcja Vojty faza 1

Ocenie podlega reakcja kończyn górnoleżących:

  • obie ręce wykonują ruch obejmowania, przypominający odruch Moro, dłonie są otwarte.
  • kończyna dolna górnoleżąca jest zgięta w stawie biodrowym i w kolanie, ze zgięciem grzbietowym w górnym stawie skokowym.
  • pronacja stopy, palce u stop wyprostowane i odwiedzione.
  • kończyna dolna dolnoleżąca wyprostowana, ze zgięciem grzbietowym w górnym stawie kolanowym, palce stóp zgięte.

I faza przejściowa: 11. - 20. tydzień

Reakcja Vojty faza przejściowa 1

Ruch obejmowania przypominający reakcję Moro słabnie, ramiona są jeszcze odwiedzione, dłonie otwarte.
Pod koniec I fazy przejściowej:

  • ręce swobodnie zgięte (przypominające odruch Moro rozkładanie rąk występuje już tylko przy powtarzaniu lub w chwilach zdenerwowania).
  • nogi idą coraz bardziej do zgięcia.
  • palce stopy górnoleżącej nie są już rozstawione.

II faza: od ok. 4,75 m-ca do końca 7. m-ca

Reakcja Vojty faza 2

Wszystkie kończyny ustawiają się w swobodnym zgięciu.

  • dłonie otwarte lub luźno zamknięte.
  • stopy w zgięciu grzbietowym, najczęściej w supinacji.
  • palce stóp w pozycji pośredniej lub zgięciu.

II faza przejściowa po ukończeniu 7 m-cy do końca 9. m-ca życia

Reakcja Vojty faza przejściowa 2

Ręce swobodnie zgięte, potem swobodnie wyciągnięte do przodu.

  • kończyny dolne wyraźnie wyprostowane, mniej zgięcia w stawie kolanowym.
  • stopy w zgięciu grzbietowym.
  • palce w pozycji pośredniej.

III faza po ukończeniu 9 m-cy do 13-14 m-cy

Reakcja Vojty faza 3

  • kończyny górnoleżące wyprostowane i odstawione od ciała.
  • stopy w zgięciu grzbietowym.
  • gdy zdrowe dziecko nauczy się stać, reakcja Vojty w zasadzie traci swoje znaczenie diagnostyczne. Dziecko potrafi bowiem mimo bardzo silnego wpływu z zewnątrz świadomie modyfikować swoją postawę ciała.

Uwaga

Przed wykonaniem tej reakcji koniecznie trzeba dziecku otworzyć dłonie. Szczególnie w okresie okołoporodowym, a także w okresie wczesnoniemowlęcym występuje bowiem stereotypowe ustawienie zgięciowe rąk, które mogłoby błędnie zostać ocenione jako patologiczne.

Próba trakcji

Test ten wykorzystywano w diagnostyce już kilkadziesiąt lat temu: podciągano dziecko z leżenia na plecach do pełnego siadu i oceniano sposób trzymania głowy. Jeśli jednak podciągniemy dziecko nie do pełnego siadu, lecz do kąta ok. 45 stopni, w tej labilnej pozycji będziemy mogli ocenić reakcję całego ciała i kończyn.

Należy zwrócić uwagę na to, by wykorzystać odruch chwytny dłoni. W tym celu wsuwamy jeden palec w dłoń dziecka od strony łokciowej. Pozostałymi palcami chwytamy dystalną część przedramienia dziecka, nie dotykając grzbietu dłoni. Ten bodziec eksteroceptywny hamowałby bowiem odruch chwytny.

Pozycja wyjściowa: leżenie na plecach, głowa w pozycji pośredniej.
Wyzwalanie: powoli podciągamy dziecko do kąta 45 stopni.

I faza: od 1. do końca 6. tygodnia

I faza: od 1. do końca 6. tygodnia

  • głowa zwisa do tyłu.
  • w okresie okołoporodowym kończyny dolne są zgięte i lekko odwiedzione.
  • po okresie okołoporodowym: zmniejszenie zgięciowego ustawienia nóg (podobnie jak w reakcji zawieszenia pachowego albo reakcji Landaua w I trymestrze.

II faza: od 7. tygodnia do końca 6. m-ca

II faza: od 7. tygodnia do końca 6. m-ca

  • zgięcie głowy z ruchem zgięciowym całego tułowia.
  • zgięcie kończyn dolnych

  Faza IIa (skończony 3. m-c życia):

  • głowa i tułów tworzą jedną linię.
  • kończyny dolne średnio zgięte.

  Faza IIb (skończone 6 m-cy)

  • głowa maksymalnie odgięta.
  • nogi maksymalnie przyciągnięte do tułowia.

III faza w 8. i 9. m-cu życia

III faza w 8. i 9. m-cu życia

Po ukończeniu siedmiu miesięcy stopniowo zmniejsza się zgięcie głowy, tułowia oraz kończyn dolnych. Od tego momentu w trakcie tej próby pojawia się aktywny impuls dziecka – podciąganie się do góry. Ustępowanie pozycji zgięciowej najlepiej obserwować na przykładzie stawów kolanowych (półwyprostowane kolana). Pośladki stają się punktem podporu. Środek ciężkości zostaje – aktywnie – przeniesiony w stronę pośladków.

IV faza od 9./10. m-ca do 14 m-ca

Traktionsversuch 4. Phase

  • dziecko podciąga się do góry.
  • głowa pozostaje w osi tułowia.
  • ruch zgięciowy odbywa się w przeważającej mierze w okolicach przejścia lędźwiowo-krzyżowego.
  • nogi są odwiedzione i swobodnie wyprostowane w kolanach.

Uwaga:

Do oceny w II i IV fazie dziecko powinno być spokojne i pogodne, ponieważ w trakcie płaczu często wygina cały tułów (opistotonus).

Reakcja zawieszenia pionowego wg Peipera-Isberta (Peiper-Isbert 1927)

Pozycja wyjściowa: w pierwszych 4-5 m-cach leżenie na plecach, potem leżenie na brzuchu. Głowa w pozycji pośredniej, dłonie powinny być otwarte.
Wyzwalanie: u noworodka i małego niemowlęcia obejmujemy dłońmi proksymalnie uda dziecka, u starszego niemowlęcia i większego dziecka udo dystalnie albo staw kolanowy. Następnie szybkim ruchem unosimy dziecko do pozycji pionowej z głową w dół.

I faza od 1. tygodnia do końca 3. miesiąca

Peiper-Isbert faza 1
W pierwszych sześciu tygodniach rozwoju:

  • ręce wykonują ruch obejmowania przypominający odruch Moro (faza Ia).

Później (faza Ib):

  • niepełna reakcja Moro kończyn górnych (bez kurczowego „obejmowania“).
  • kark wyprostowany, miednica zgięta.

II faza od 4. do 5./6. m-ca

Peiper-Isbert faza 2

Ręce wyprostowane i podniesione bokiem do góry do połowy wysokości.

  • dłonie otwarte.
  • kark i tułów wyprostowane aż do przejścia piersiowo-lędźwiowego.
  • ustępuje przodopochylenie miednicy.

III faza od 7. do 9./10./12. m-ca

Peiper-Isbert faza 3

  • ręce wyprostowane i uniesione do góry.
  • dłonie otwarte.
  • symetryczny wyprost karku i tułowia aż do przejścia piersiowo-lędźwiowego.

IV faza od ok. 9. m-ca

Peiper-Isbert faza 4

Dziecko próbuje przytrzymać się osoby badającej i podciągnąć się do góry.

W I trymestrze ramię jest ustawione prostopadle do tułowia. Kąt ten w II trymestrze zwiększa się stopniowo z 90 do 135 stopni. Na koniec III trymestru osiąga około 160 stopni.

Uwagi ogólne dotyczące wyzwalania reakcji Peipera-Isberta

  • ocena reakcji odbywa się w momencie podciągania do góry.
  • przed każdym badaniem dziecko musi mieć otwarte dłonie. W szczególności dotyczy to noworodków i małych niemowląt.
  • U dziecka do 5 miesięcy wyzwalamy tę reakcję koniecznie z leżenia na plecach ze względu na utrzymujące się jeszcze przodopochylenie miednicy.
  • Dziecko w wieku powyżej 6 miesięcy lepiej jest podciągać z leżenia na brzuchu, ponieważ ma wtedy mniej możliwości przytrzymania się osoby badającej.

Reakcja zawieszenia pionowego wg Collis (Collis 1954)
(Collis pionowa, zmodyfikowana przez Vojtę)

Pozycja wyjściowa: leżenie na plecach.
Wyzwalanie: chwytamy dziecko za jedno kolano (małe niemowlę bliżej biodra, za udo) i nagłym ruchem ustawiamy w pozycji pionowej, z głową w dół.

1. faza od 1. tygodnia do końca 6./7. miesiąca

Collis vertikal faza 1

Druga noga zgina się w biodrze,
kolanie i stawie skokowym.

II faza od 7. miesiąca

Collis vertikal faza 2

Noga, za którą badający nie trzyma dziecka, przyjmuje swobodną,
wyprostowaną pozycję w stawie kolanowym, biodro pozostaje w zgięciu.

Reakcja zawieszenia poziomego wg Collis (1954)
(Collis pozioma, zmodyfikowana przez Vojtę)

Wyzwalanie: chwytamy dziecko za ramię i za udo po tej samej stronie. Aby uniknąć nadmiernego rozciągnięcia torebki stawu ramiennego należy poczekać na reakcję dziecka, tzn. na jego próbę przyciągnięcia trzymanej kończyny górnej do tułowia.

1. faza od 1. do 12. tygodnia

Collis faza 1
W pierwszych 6 tygodniach ruchy puszczonej swobodnie ręki przypominające odruch Moro.

Collis faza 1
Od 7. do 8. tygodnia przypominające odruch Moro wyprost i odwiedzenie ręki.

Collis faza 1
Od 10. do 12. tygodnia luźne zgięcie puszczonej ręki.

Uwaga:
lekkie ruchy kopiące luźno puszczonej nogi są w tym okresie normalne.

2. Faza od 4. do 6. miesiąca

Collis horizontal 2. Phase

  • przedramię luźno puszczonej ręki do pronacji.
  • na koniec II fazy: obciążenie podpierającej dłoni.
  • noga pozostaje zgięta.

Uwaga:
II faza – ruch przedramienia do pronacji – rozpoczyna się dopiero wtedy, gdy dziecko potrafi w sposób pewny w leżeniu na brzuchu podeprzeć się na łokciach przy jednoczesnym symetrycznym wyproście karku. Ustawienie pronacyjne przedramienia jest zawsze połączone ze zgięciem grzbietowym w nadgarstku i rozluźnieniem zaciśniętej dłoni. Pełny podpór na dłoniach (bez sztywnego wyprostu łokcia) przypada na ten sam czas, w którym zanika odruch chwytny dłoni i dziecko potrafi chwytać ruchem fazowym, radialnie.

III faza od 8. do 10. miesiąca

Collis faza 3


Collis faza 3

  • abdukcja luźno puszczonej kończyny dolnej w stawie biodrowym.
  • podparcie na zewnętrznej krawędzi stopy (8. miesiąc, górne zdjęcie).
  • podparcie na całej stopie (początek IV trymestru, dolne zdjęcie.

Uwaga:
III faza pojawia się równocześnie ze „standing reaction“. Pokazuje ona fazę rozwoju występującej klinicznie pionizacji. Dziecko potrafi już samodzielnie usiąść i próbuje podciągać się do góry.

Reakcja Landaua (Landau, A.; 1923)

Wykonanie: podkładamy ustawioną płasko dłoń pod brzuch dziecka i trzymamy je w pozycji poziomej.

I faza od 1. tygodnia do 6. tygodnia

Reakcja Landaua faza 1

  • głowa lekko opuszczona.
  • tułów lekko zgięty.
  • kończyny górne i dolne lekko zgięte.

II faza od 7. tygodnia do 3. miesiąca

Reakcja Landaua faza 2

  • symetryczny wyprost karku aż do linii barków.
  • lekkie zgięcie tułowia.
  • luźno zgięte kończyny górne i dolne.

III fazę dziecko osiąga w wieku 6 miesięcy

Reakcja Landaua faza 3

  • dalszy symetryczny wyprost tułowia aż do przejścia piersiowo-lędźwiowego.
  • kończyny dolne zgięte, w lekkiej abdukcji (staw biodrowy i kolanowy ok. 90°).
  • kończyny górne luźno.
  • po skończeniu 7 miesięcy ustępujące zgięcie nóg.

IV fazę dziecko osiąga w wieku 8 miesięcy

Reakcja Landaua faza 4

  • kończyny dolne luźno wyprostowane.
  • kończyny górne luźno zgięte.

Uwaga:
Wykonując tę reakcję i oceniając ją, trzeba bezwzględnie dopilnować, by dziecko było spokojne. Towarzyszące płaczowi prostowanie kończyn dolnych czy też usztywnienie tułowia przypominające opistotonus nie ma żadnej wartości diagnostycznej. Po osiągnięciu pełnej II fazy dziecko potrafi w leżeniu na brzuchu symetrycznie podeprzeć się na łokciach przy jednoczesnym symetrycznym wyproście karku. Należy przy tym zwrócić uwagę na wszelkie asymetrie w obrębie tułowia. Pełna III faza oznacza także ustawienie kręgosłupa w linii prostej. W tym czasie dziecko musi już umieć chwytać radialnie ruchem fazowym, w leżeniu na brzuchu podpierać się na jednym łokciu i wolną dłonią chwytać zabawkę leżącą z przodu.

Reakcja zawieszenia pachowego

Wykonanie: ustawienie pionowe. Trzymamy dziecko za tułów, głową do góry, plecami do osoby badającej. Należy przy tym zwrócić uwagę, aby dziecko

  • nie wisiało na obręczy barkowej,
  • by osoba badająca nie dotykała kciukiem krawędzi mięcia czworobocznego dziecka, ponieważ taki bodziec proprioceptywny wyzwala wyprost kończyn dolnych.

I faza

I faza

Kończyny dolne zgięte (podobnie jak Landau I faza i próba trakcji po zakończeniu okresu okołoporodowego).

II faza

II faza

Kończyny dolne przyciągnięte do tułowia – synergia zgięciowa kończyn dolnych (ustawienie podobne jak w reakcji Landaua albo próbie trakcji II faza).

III faza

III faza

  • kończyny dolne luźno wyprostowane
  • stopy w zgięciu grzbietowym.

Uwaga:
Przyciąganie kończyn dolnych do brzucha w II fazie odpowiada tej fazie rozwoju motoryki spontanicznej, kiedy dziecko leżąc na brzuchu przyciąga nogi do brzucha i zaczyna jedną stopą chwytać drugą. III faza pojawia się w okresie przygotowania do reakcji stania.

do góry